Stanisław Werner

Stanisław Werner urodził się 4 października 1888r. w Adamczowicach. Jego ojciec, Kazimierz Werner, był rządcą majątku Kosarzew Średni. Natomiast matka miała na imię Józefa i to wszystko co wiadomo na jej temat. W listopadzie 1905 r. siedemnastoletni Werner przyjechał wraz z rodzicami do Radomia oraz rozpoczął naukę w VII klasie Szkoły Handlowej. 

 Czasy, w których żył nie należały do najłatwiejszych. Po upadku powstania styczniowego (1863-64) zaborcy zaostrzyli represje wobec Polaków. Car Rosji postanowił zlikwidować Królestwo Polskie - zmieniono nazwę na Kraj Przywiślański. Wprowadzono rusyfikację. Likwidowano polskie urzędy  a zastępowano je rosyjskimi. Dzieci musiały mówić w języku rosyjskim i uczyć się w rosyjskich szkołach. Otaczano Polaków kulturą i nauką zaborcy. Dążono do tego, aby ostatecznie ich wynarodowić i stworzyć z nich Rosjan. Rusyfikacja była obecna we wszystkich sferach życia. 

 Odpowiedzią na rygor zaborcy była praca organiczna. Prowadzono tajne nauki języka polskiego i historii Polski. Rozwijano w dzieciach świadomość narodową. Stanisław Werner tę świadomość na pewno posiadał, o czym świadczą jego poczynania. Wspomnieć mogę sytuację z pozoru mało znaczącą ale wiele mówiącą nim samym, kiedy na ćwiczeniach "uczniowskiej piątki bojowej" słysząc po raz pierwszy polską komendę, łzy zakręciły mu się w oczach.

Pod koniec XIX w. socjalizm stał się bardzo popularną ideą. W 1893r. powstała pierwsza radomska komórka Polskiej Partii Socjalistycznej, którą niedługo potem przeobrażono w komitet walki o poprawę bytu radomskiej klasy robotniczej. PPS nasiliła działanie w 1902 r., a to przez wojnę Rosji z Japonią. Władze carskie ogłosiły mobilizację ludności polskiej, a PPS zorganizowała akcje antymobilizacyjne. (trochę prywaty: mój pradziadek walczył wtedy w Japonii, skąd po wojnie wrócił na własną rękę do Radomia, pewnie w dużej mierze piechotą). Życie w Radomiu w tamtych latach krążyło wokół zamachów na urzędników carskich, manifestacji robotniczych i odwetów.

 Dla młodego Wernera sprawa polskości była ważna, poświęcił się dla niej biorąc udział w akcjach. Prawdopodobnie w lutym 1906 r. wstąpił do PPS, działał w "uczniowskiej piątce bojowej", którą kierował Wacław Zbrowski ps. "Braciszek". 16 grudnia 1906 r. razem z byłym oficerem carskiej armii, Stanisławem Hemplem, wziął udział w udanym zamachu na znanego z brutalnego traktowania więźniów płk. von Płotto - szefa Radomskiej Żandarmerii Guberialnej. Plan był taki, że Werner sam umieści ładunek wybuchowy i zdetonuje go, jednak doświadczony Hempel widząc jego zdenerwowanie poszedł razem z nim. Ostatecznie to Hempel wykonał główne zadanie.

Przebieg akcji: Werner miał pozostać na rogu ulic Moniuszki (wtedy Kościelna) i Sienkiewicza (wtedy Michałowskiej), a Hempel zają pozycję na rogu ulic Sienkiewicza i Piłsudskiego (wtedy Szerokiej). Około godziny czternastej trzydzieści na skrzyżowaniu ulic Moniuszki i Żeromskiego (wtedy Lubelskiej) ukazały się sanie wiozące do domu płk. von Płotto, w tym samym czasie Werner dał znać Hemplowi o zbliżającym się celu by ten przygotował się i ukrył w bramie kamienicy numer 4. W momencie gdy pułkownik opuszczał sanie przed swoim domem z bramy wyskoczył zamachowiec rzucając w jego kierunku ładunek, który eksplodował tuż obok von Płotto urywając mu nogę oraz powodując liczne rany szarpane na całym ciele. Pułkownik został zabity. Hempel ranny w wyniku wybuchu, zbiegł pomimo ostrzału i pociągiem towarowym opuścił Radom, zaś Werner oszołomiony wybuchem przeskoczył płot Nowego Ogrodu i uciekał w kierunku domu. Szybko został wytropiony przez carską żandarmerię. Następnego dnia na przesłuchaniu przyznał się do wzięcia udziału w zamachu, nie zdradził jednak ani swojego wspólnika ani tajemnic  organizacji. Po trzydniowym procesie skazano go na karę śmierci. Oto list Stanisława Wernera do matki napisany w nocy przed egzekucją:

"Droga Mamusiu! Kiedy list ten otrzymasz nie będę już żył - wczoraj sąd polowy skazał mnie na karę śmierci przez rozstrzelanie. Zrobiłem to dla drogiej Mamusi i wyspowiadałem się przed X.Kobylewskim. Zdaje się że będzie on u Mamusi. Proszę pożegnać Ojca, rodzeństwo, krewnych, Dziunię, znajomych i wszystkich. Przez trzy dni oczekiwałem śmierci i byłem spokojny - teraz mi tylko Ciebie, Mamo żal. Zegarek niech Mama da Kaziowi, książki te co mówiłem Rylowi i jeszcze: Wstęp do fizyologii porówn. i psychologii. Resztę proszę zachować Kaziowi na pamiątkę... Niech Mamusia powie, że umierałem, nie bojąc się śmierci. Życia mi nie żal - tylko Ciebie. Nie wiem dlaczego nie zgodzili się, żebym Cię przed śmiercią zobaczył - trudno. Żegnaj Mamusiu już się więcej nie zobaczymy. Powiedz Ojcu, że umieram z prośbą aby mi przebaczył - Śmierć maże winy. Babkę uściskaj. Tylko mi Ciebie żal."

Wyrok został wykonany o godzinie 7 rano w Lesie Kapturskim. Plutonem egzekucyjnym dowodził kpt. Samsonow.

Pośmiertnie Stanisław Werner został odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami.