środa, 9 marca 2011

Zamek radomski - wygląd

Zamek radomski to temat rzeka. W internecie można znaleźć informacje o nim, ale szczerze mówiąc, kiedy je czytałam, nie usatysfakcjonowały mnie  w pełni. Postanowiłam więc poszukać w innym miejscu i znalazłam to, o co mi chodziło.
Informacji, które mam zamiar przekazać, jest tak dużo, że jeden post nie wystarczy :). Zacznę zatem od architektury budynku, jego wyglądu.


Budowa zamku trwała ok 10 - 15 lat, a jej koszt to 100 tys. grzywien srebra. Biorąc pod uwagę fakt, że  jedna grzywna to około 200 gramów, zamek wzniesiono za ok 2 tony wspomnianego kruszcu. Było to więc bardzo duże przedsięwzięcie. Budowla jest jedną z wielu tego typu, zbudowanych na zlecenie króla Kazimierza Wielkiego, w czasie jego panowania i po jego śmierci. Niestety żaden z nich nie zachował się w takiej formie w jakiej powstał, a niektóre już nie istnieją. Nie sprzyja to odtworzeniu wyglądu naszego zamku, tym bardziej, że nie znana jest żadna ikonografia budynku z czasów przed jego przebudową w XVIII w.
Prof. Ryszard Brykowski, badacz Radomia, napisał: "O jego wyglądzie z początkowego okresu praktycznie nic nie wiadomo. Pierwsze opisy znajdują się w lustracjach pochodzących dopiero z lat 1554 i 1567. Należy przypuszczać, że już w najstarszym okresie składał się on z dwóch odrębnych piętrowych budynków, jakimi były: "Dom wielki nad przikopem" - właściwa rezydencja mieszkalna, i "dom u Bramy" w którym były kuchnie i pomieszczenia gospodarcze. Ponadto obok nich znajdowała się w tym czasie przynajmniej jedna wieża. Zamek ,a właściwie sam "dom wielki" (dzisiejsza plebania) był bezpośrednio włączony w miejski system fortyfikacyjny i znacznie wysunięty przed czoło muru obronnego. Cały zaś teren zamkowy oddzielał od miasta osobny mur z bramą i furtą".
Zamek radomski jest przykładem miejskiego zamku nizinnego. Usytuowany został w południowo-wschodniej części nowo lokowanego miasta później nazywanego Miastem Kazimierzowskim. Oddzielony był murem obwodowym, całe miasto również otoczone było murem obronnym i fosą. Z opisów lustracyjnych i inwentarzowych wynika, że budynek był bardzo okazały, dominujący nad miastem.

Oto fragment inwentarza z 1554 r.: "Item izba wielka, u której drzwi z zamkiem, z hantabą, okna 3, w każdym błony szklane całe, u dwu żelazne kraty, u trzeciego okiennica, stoły 2 długie dębowe, ławy w okrąg, ławie przed stół 2, piec polewany dobry, do pieca tego drzwi z zawiasami.
Item wieża wedle wielkiego domu, u której ganek, u niego drzwi żelazne do sinki z zamkiem, z hantabą. [...]
Item w tejże wieży tego wielkiego domu wschód na górę kamienny do zwierzchnich gmachów tego wielkiego domu. [...] Item w tejże sieni po lewej stronie izba, u której drzwi fladzowe z zamkiem, z hantabą, ławy w krąg, stół okrągły, piec polewany, u którego pieca okiennica żelazna z zamkiem. W tejże izbie oknie 2, błony całe szklane. Item z tejże izby kownata z kominem, u której drzwi fladzowe z zamkiem, z hantabą, ławy w krąg, okno 1, błony całe szklane. W tejże kownacie wirzch malowany z różami pozłocistymi".

Dom wielki wzniesiono na rzucie nieregularnego prostokąta, złożonego z odcinków pooddzielanych przyporami. Był wysunięty przed mury miejskie o 7,5 m, a jego wymiary to 10,5 m x 38 m. Wspomniane wysunięcie spowodowało, że zewnętrzną elewacją przylegał bezpośrednio do fosy. Frontem był skierowany w stronę kościoła farnego. Zbudowana z cegły i wytynkowana budowla miała trzy kondygnacje, składała się z: przyziemi, parteru nazywanego ówcześnie "dolnymi gmachami", pięter czyli "zwierzchnich gmachów", użytkowego strychu i pierwotnie jednej wieży. W 1567 r. został "dachówką poskorupiony", wcześniej kryty dachem "pobitym gontami".

Magazynowe przyziemie to nic innego jak piwnice zamku. Parter miał charakter administracyjny, pierwsze piętro było rezydencjonalne, a jego układ pomieszczeń w połączeniu z układem budynków wokół dziedzińca, zgadza się z zasadą włoskiego renesansu (Włosi nie byli wielkimi zwolennikami architektury gotyckiej, nawet ich budynki z tego okresu nie są tak monumentalne i ogromne jak w Niemczech czy we Francji; zamek radomski też przeciwstawiał się gotykowi). Kolejne piętro to część reprezentacyjna, jednoprzestrzenna.

Jak już wspomniałam zamek był bardzo okazały, a charakterystyczne dla niego były wieże i baszty. Spowodowane to było czasami w jakich powstał - w XIII-XV w. podstawowym systemem sztuki obronnej miast warownych i zamków był system wieżowy i basztowy.
Idąc za ciosem, a dokładniej za tematem wież, wspomnę, że przy frontowej elewacji północnej "domu wielkiego", po jego zachodniej stronie znajdowała się wieża z gankiem i schodami w środku. Najprawdopodobniej pełniła funkcję komunikacyjną. Nie była jednak jedyna w zamku. W XV lub XVI w. wzniesiono tzw. "wieżę białą". Powód, dla którego tak ją nazywano był prosty-była otynkowana. Ciekawe jest to, że wszystkie dwa piętra i piwnica wieży służyły jako więzienie dla szlachty. Skoro mowa o więźniach,  wspomnę też o "baszcie złodziejskiej". Wschodni odcinek muru zamkowego, rozpoczęty przez "wieżę białą", kończyła po północnej stronie wspomniana baszta. Prościej mówiąc znajdowała się po stronie kościoła farnego, dlatego była też nazwana "wieżą od plebaniej". Miała dwie kondygnacje i przeznaczona była dla drobnych przestępców. Na wale, w XV lub XVI w. wzniesiono drewnianą, oblepioną gliną wieżę, która pełniła funkcję strażniczą. Bardzo prawdopodobne jest, że wzorując się na innych zamkach gotyckich, mogła być też latryną.

Zachodni budynek gospodarczy zamku wg opisu z 1554 r. miał osiem okien z kratami, łączył się wieżą komunikacyjną z krużgankami domu wielkiego. Na parterze znajdowały się kuchnie, piekarnia, spiżarnie, za to na piętrze jadalnia, z której oszklony ganek prowadził do domu wielkiego. Wyjątkowe jest to, że ta część zamku nie miała piwnic.

Od "baszty złodziejskiej" do bramy głównej biegł mur, a w nim furta do fary. Nad bramą znajdowała się samborza czyli pięterko z mieszkaniem dla burgrabiego, zbudowana techniką muru pruskiego konstrukcji szachulcowej (to ściana ryglowa, szkieletowa wypełniona murem z cegły gdzie konstrukcja drewniana jest widoczna). Mury zamkowe, poza odcinkiem od strony kościoła, ze względów bezpieczeństwa zaopatrzone były w ganki i chodniki dla straży.

Tak właśnie wyglądał zamek radomski :)

2 komentarze:

  1. Drewniana wieża oblepiona glina prowadząca na folwark nie miała nic wspólnego z "wieżą latrynową". Pełniła jedynie funkcje strażnicze przy furcie na wał. Za latryny czyli secretus loti służyły opisane często w lustracjach radomskiego zamku "wychody". Znamy przybliżoną lokalizacje dwóch z nich na pietrze Domu wielkiego i jeden w Domu vedle Bramy.

    OdpowiedzUsuń
  2. Nowoczesny serwis ogłoszeniowy z Radomia. Ogłoszenia praca, oferty mieszkań i agencji nieruchomości w Radomiu, anonse auto, moto, giełda Radom. Darmowe ogłoszenia ze zdjęciami bez opłat tylko Radom i okolice.
    Darmowe ogłoszenia Radom

    OdpowiedzUsuń